Sjabloon:In 't nuujs/01-2024

Veurblaad - Lètste verangeringe, Willekäörige pazjena, Veur pagina's in, Alle artikele - De Kaffee, Zandjbak, Hölp, Spellingshölp - Nuujseuverzich

---

sónger datum (jannewarie)

• Wes-Europa, medio jannewarie-huuj: boereproteste op 't Belsj en in Frankrijk.
• Politiek, Duutsjland, 20-21 jannewarie: groetsjalige demonstraties taege de AfD en rechsextremisme in 't algemein.
• Natuur & milieu, Wes-Europa, eind december-medio jannewarie: aanhajende raegeval in groete deile van Wes-Europa en hoegwater in deile van Noord- en Oes-Duutsjland.
• Midde-Oeste, 18 december-huuj: 'n internasjonaal coalitie ónger leijing vanne VS (Operation Prosperity Guardian) besjermp sjeper oppe Roej Zie bie Jeme.

31 jannewarie

• Nederlands Limburg: In de Maas beej Velde wuuert 'n lichaam gevónde.

30 jannewarie

• Politiek, Zuud- en Centraal-Azië: De Pakistaanse aad-premier Imran Khan waert veroerdeild tot teen jaor cel vanwaege 't lekke van sjtaatsgeheime.

29 jannewarie

• Nederlandj: bie 'n explosie in Rotterdam rake twie luuj gewóndj en kómme zeker drie persoene óm 't laeve.

28 jannewarie

• Belsj: bie e óngelök mit e vleegmesjien ter huuegde van Spa in de provincie Luuk kómme twie inzittende óm 't laeve.
• Midde-Oeste: bie 'ne drone-aanval op 'n militair basis in Jordanië waere drie Amerikaanse soldaote doedgemaak, 47 luuj rake gewóndj. Aanvalle op Amerikaanse militaire in 't Midde-Oeste kómme dökker veur saer 't begin van de oorlog in Gaza en Israel, meh dit is de ierste kier dat ouch soldaote zint ómgekómme. Achter de aanvalle zit de pro-Iraanse terreurorganisatie Islamitisch Verzet.
• Kóns en cultuur, Frankriek: milieuactiviste bekogele de Mona Lisa in 't Louvre in Paries mit sóp.
• Sjport: D'n Italiaan Jannik Sinner wintj d'n Australian Open door in vief sets (3-6 3-6 6-4 6-4 6-4) te winne van de Rus Dimitri Medvedev.

27 jannewarie

• Sjport: Aryna Sabalenka wintj Australian Open bie de vrouwluuj door in twie sets (6-3, 6-2) te winne van Zheng Qinwen.

26 jannewarie

• Midde-Oeste: versjillende leng sjtoppe tiedelik mit 't sjteune van de UNRWA, de VN-organisatie veur hölp aan Palestiene, vanwaege meugelike betrokkeheid bie de terroristische aansjlaeg in Israel op 7 oktober 2023.
• Midde-Oeste: In 'n door Zuud-Afrika aangesjpanne zaak reup 't internationaal Gerechshof in Den Haag Israel op óm 'n genocide op Palestiene inne Gazasjtrook te veurkómme. Hamas mót alle giezelaers vrielaote.

25 jannewarie

• Noord-Amerika: Inne Amerikaanse sjtaat Alabama waert Kenneth Eugene Smith, veroerdeild veur de moord op Elizabeth Sennett in 1989, geëxecuteerd door middel van sjtiksjtof. 't Is de ierste kier dat dees methode inne VS waert toegepas.

23 jannewarie

• Politiek, Wes-Azië, Noord-Europa: 't Törks parlement sjtömp in mit 't NAVO-lidmaatsjap van Zjwede.
• Kóns en cultuur: D'n Duutsje producentj Frank Farian, veural bekèndj es de man achter Boney M., sjtörf op 82-jäörige laeftied.

22 jannewarie

• Nederlands & Belsj Limburg, Kóns en Cultuur: "Limburgse vla" krieg 'ne besjermde sjtatus en waert door de EU officieel erkind es sjtreekproduk. Allein vla dae in Belsj of Nederlands Limburg gebakke is moog dae naam drage. Wiejer waere ónger mie eise gesjteld aan de receptuur.
• Midde-Oeste: in 't midde vanne Gazasjtrook kómme 21 Israelische soldaote óm 't laeve bie e incident woebie twie geboewe insjtorte es gevolg 'n explosie.
• Zuud-Azië: Premier Narendra Modi deit d'n Tempel van Ram in Ayodhya aop. De boew waor henjig ómsjtraeje, ónger mie ómdet 'r op de plaats van 'n aafgebrende moskee sjteit.
• Sjport: D'n Italiaanse voetballer Gigi Riva, nog ummer topsjcoorder van 't nationaal ilftal, sjtörf op 79-jäörige laeftied.

21 jannewarie

• Politiek, Noord-Amerika: Ron DeSantis sjtap oet de prizzedentsrace. Hae sjteunt Donald Trump in zien kandidatuur, dae väöl populairder is binne de Rippeblikeinse Partie.
• Sjport: De Brit Stephen Williams wintj de Tour Down Under.

20 jannewarie

• Kóns en cultuur: D'n Amerikaanse regisseur Norman Jewison sjtörf op 97-jäörige laeftied.

19 jannewarie

• Weitesjap: de lander SLIM van 't Japanse ruumdevaartagentsjap JAXA maak 'n succesvol landing oppe maon. Japan is daomit 't viefde landj wat e ruumdevaartuug nao de maon bringk.
• Sjport: D'n Amerikaanse golver Jack Burke sjtörf op 100-jäörige laeftied.

18 jannewarie

• Zuud- en Centraal-Azië: Pakistan vèlt Beloetsjische separatisten aan in 't zuudoeste van Irak. Nege luuj kómme óm 't laeve. De aanval is 'n reaksie op de Iraanse aanval op Pakistaanse terroriste.
• Sjport: De Canadesen atleet Shawn Barber sjtörf op 29-jäörige laeftied aan 'n ónbekènde krenkde.

17 jannewarie

• Economie, Belsj Limburg: 't Sappi-pepierfebrik in Laoneke geit toe. 6000 luuj verlere hiemit hunne job.
• Sjport: De Nederlandse voetballer Bennie Muller sjtörf op 85-jäörige laeftied.

16 jannewarie

• Weitesjap: Sjinese weitesjappers klone mit sukses 'ne resusaap, 'n soort wat väöl liekent op de minsj en inne medische weitesjap dök es proofdeer waert gebroek. Door de nuuj methode zint inne toekóms meugelik minder bieste nuuedig veur betroewbaar tesrizzeltate te kriege.
• Zuud- en Centraal-Azië: Iran veurt lóchaanvalle oet op de soennitische militie Jaish al-Adl in Pakistan. Daobie valle twie doeje en drie gewónje.

15 jannewarie

• Midde-Oeste: Iran veurt raketaanvalle oet op "terroristische doele" kórtbie de Iraakse sjtad Erbil en in Syrië taege IS.

14 jannewarie

• Naord-Europa: Margarete II treujt nao 52 jaor aaf es keuningin van Daenemarke. Häöre zoon volg 'r op es Frederik X.
• Naord-Europa: De sjpleeteruptie bie 't Ieslands Grindavík bereik de beboewing van 't dörp. De hoezer waore al geëvacueerd.
• Kóns en cultuur: De Róssischen dichter en dissidentj Lev Rubinstein sjtörf op 76-jäörige laeftied aan de gevolge van 'n aanvaring.

13 jannewarie

• Oes-Azië: de regerende Sjina-kritische partie DDP wint de Taiwanese verkezinge. Lai Ching-te waert de nuje prizzedentj.

12 jannewarie

• Midde-Oeste: De Britse en Amerikaanse lóchmach en Amerikaanse kreegssjepe veure aanvalle oet op zeker 60 militair doele van de Houthi-rebelle in Jeme, woe-ónger opsjlaagplaatse en lanceersysteme.

11 jannewarie

• Weitesjap, Zuud-Amerika, kóns en cultuur: in 't oeste van Ecuador, deep in 't Amazonewoud, óntdekke arsjeologe e groet netwerk van sjtaej woe zó'n 2000 jaore truuk mie es 10.000 en meugelik 30.000 luuj höbbe gewoend. Qua groetde en periode is dat vergeliekbaar mit Lónje in de Romeinse Tied.
• Economie: De Nederlandsen óngernummer Arie van der Valk sjtörf op 94-jäörige laeftied.

8 jannewarie

• Zuud-Amerika: In Ecuador óntsjnap drugsbaron José Adolfo Macías oet de gevangenis. Presidentj Daniel Noboa reup de noedtoesjtandj oet, wonao 't geweld sjnel escaleert.

7 jannewarie

• Sjport: D'n Duutsje voetballer Franz Beckenbauer sjtörf op 78-jäörige laeftied.

5 jannewarie

• Sjport: De Braziliaanse voetballer en coach Mário Zagallo (betrokke bie de Waereldbaekereuverwinninge van 1958, 1962, 1970 en 1994) sjtörf op 92-jäörige laeftied.

4 jannewarie

• Nederlands Limburg: get ten noorde vaan Mestreech, bij de Stuwweeg, raak 'n brögk zwoer besjaodeg. Dit gebäört naodat 'ne woenboot es gevolg vaan de diekdoorbraak in Boschpoort, neet wied vaan de brögk, aofdreef riechting de stuw.

3 jannewarie

• Midde-Oeste: In de Zuudoes-Iraanse sjtad Kerman kómme zeker 91 luuj óm 't laeve bie 'n döbbele explosie. 284 luuj rake gewóndj. De óntploffinge waore inne buurt van 'n herdenkingsbiejeinkóms veur de Iraanse ginneraal Qasem Soleimani, dae precies veer jaore truuk woort doedgemaak bie 'ne Amerikaanse drone-aanval. D'n aansjlaag waert opgeëis door terreurbeweging IS.
• Nederlandj: Twiede Wereldoorlogveteraan André Hissink sjtörf op 104-jäörige laeftied.
• Nederlands Limburg: In Mestreech, aon de Boschpoort, brik 'nen diek door. Oerzaak is d'n aonhawwende regeval en 't droet veurtkoumend hoegwater.
• Nederlandj: In 't Gelders Puiflijk kómme 50.000 hoonder óm bie 'ne sjtalbrandj.
• Sjport: De Fransen autocoureur René Metge, drievaudig winner van Paries-Dakar, sjtörf op 82-jäörige laeftied.

2 jannewarie

• Kóns en cultuur, Belsj Limburg: Veldeke in Belsj Limburg geuf 'ne speciale dialekkalender oet mit oetsjpraoke, weiteswaerdighede, gedichskes en wietse oet alle Belsj-Limburgse dialekte.
• Midde-Oeste: Bie 'ne Israelische aanval op e Hamas-kentoer inne Libanese huidsjtad Beiroet kómme 7 luuj óm 't laeve, woe-ónger Saleh al-Arouri, e kopsjtök vanne terreurbeweging.
• Midde-Oeste: 't Israelisch leger trek zich gedeiltelik truuk oet 't noorde vanne Gazasjtroek. De ierste bewoeners kere truuk.
• Wes-Azië/Midde-Oeste: De Törkse pelissie pak 33 luuj op. Ze waere verdach van spionage veur Israel.
• Politiek, Oes-Azië: De Zuud-Koreaanse oppositieleijer Lee Jae-myung waert tiedes e werkbezeuk in Busan naergesjtoke en raak doabie gewóndj. De aanvaller, 'ne 67-jäörige man, is opgepak.
• Oes-Azië: op 'n lóchhave kórtbie Tokio kump e passageersvleegmesjien in boetsing mit e vleegmesjien vanne Japanse köswach. Vief inzittende vanne köswach kómme daobie óm 't laeve, eine raak gewóndj. In 't passageertoesjtel rake 14 luuj gewóndj.

1 jannewarie

• Economie, Afrika, Midde-Oeste: Egypte, Ethiopië, Iran, Saudi-Arabië en de Vereinigde Arabische Emirate sjlete zich aan bie BRICS.
• Politiek, Midde-Oeste: 't Israelisch hoeggerechshof verwerp de ómsjtreje hervormingswet van premier Netanyahu. De wet waor gemeind um de mach vanne regering en 't parlement te vergroete ten koste vanne mach van 't hof.
• Politiek, Wes-Azië: De internationaal neet-erkinde rippebliek Hoeg-Karabach waert formeel opgeheve.
• Natuur & milieu, Oes-Azië: Japan weurt geraak door 'nen aerdsjóddel van 7,6 op de Memènt-Magnitudesjaol. Daobie valle zeker 202 doeje, 665 gewónje en rake 102 luuj vermis.

sónger datum (december)

• Natuur & milieu, Duutsjland: hoegwater in groete deile van Noord- en Oes-Duutsjland.
• Zuud-Amerika: diplomatieke crisis tösje de buurlenj Venezuela en Guyana noa e ómsjtreje referendum euver de annexatie vanne westelike Guyanese regio's.
• Zuud-Azië: hónderddoezende Afghane vlöchte oet Pakistan of waere 't landj oetgezat.
• Midde-Oeste, 18 december-huuj: 'n internasjonaal coalitie ónger leijing vanne VS (Operation Prosperity Guardian) besjermp sjeper oppe Roej Zie bie Jeme.
• Midde-Oeste: aanvalle op Amerikaanse bases in Syrië en Irak door pro-Iraanse milities en Amerikaanse vergeldingsacties.
• Midde-Oeste, 7 oktober-huuj: kreeg in Israel en de Gazasjtroek.
• Natuur & milieu, 30 november-12 december: 198 leng neme deil aan de klimaatconferentie in Dubai, Vereinigde Arabische Emirate. Ze waere 't eins euver de aafbouw van fossiel brandjsjtoffe.

31 december

• Duutsjland: De Duutsje pelissie arresteert 3 luuj op verdenking van veurbereijing van 'nen aansjlaag op de Dóm van Kölle. Op keersjaovend woort 'ne 30-jäörige Tadzjiek aangehaote. Dae waert gezeen es 'ne sjpil in e terroristisch netwerk in 't weste van de deilsjtaat Noordrien-Wesfale.
• Kóns en cultuur: De Nederlands-Limbörgse popjournalis en radio-dj Hubert van Hoof störf op 72-jaorege leeftied.
• Economie: De Belzje zakeman Paul Buysse sjtörf op 78-jäörige laeftied.
• Weitesjap: NASA lanceert vanaaf Antarctica 'ne nuje ruumdetelescoop genaamp GUSTO. Dae geit óngerzeuk doon nao sjterresjtof.

30 december

• Nederlands Limburg: 'ne 36-jäörige man oet Itter kump óm 't laeve nao e óngelök mit vuurwerk.
• Kóns en cultuur: De Britsen acteur Tom Wilkinson sjtörf op 75-jäörige laeftied.

27 december

• Kóns en cultuur: De Zuud-Koreaansen acteur Lee Sun-kyun begeit op 48-jäörige laeftied zelfmaord.
• Frankriek/Europa: De Franse politicus Jacques Delors sjtörf op 98-jäörige laeftied.

26 december

• Duutsjlandj: D'n Duutsje politicus Wolfgang Schäuble (CDU) sjtörf op 81-jäörige laeftied.

24 december

• Wes-Afrika: bie aanvalle op versjeie dörpkes in Centraal-Nigeria kómme 200 luuj óm 't laeve. Zó'n 500 luuj rake gewóndj. De sjlachoffers zint hoofzakelik christene. Me hèlt islamitische Fulani-militante verantwoordelik veur de aanvalle.

23 december

• Nederlands Limburg: bie 'n sjeetpartie in Gelaen kump 'ne man óm 't laeve. (Houfartikel)

21 december

• Midde-Europa: Aan de universiteit van Praag vèntj 'n sjeetpartie plaats wobie 14 doeje valle, ónger wae de sjötter zelf.
• Sjport: De Utrechtse amateurvoetbalclub USV Hercules, die in de Driede Devisie sjpeelt, zörg veur 'n sensatie door in de KNVB-baeker mit 3-2 van AFC Ajax te winne.

20 december

• Zuud-Amerika: Aad-prizzedent Desi Bouterse waert veroerdeild tot 20 jaor cel veur zinne rol bie de Decembermoorde in 1982.
• Nederlands Limburg: Harrie Smeets, bisjop van Remunj tösje 2018 en 2023, sjtörf op 63-jäörige laeftied aan 'nen harretumor.
• Politiek, Europa algemein: 't Europees Parlement en de EU waere 't eins euver e pakket aan regels euver asiel en migratie. Wichtige óngerdeile van dit pakket zint versjnelde screening van migrante ane boetegrenze vanne EU en de meugelikheid veur migrante sjneller truuk te sjikke es ze oet veilige lenj kómme.

19 december

• Economie, Nederlands Limburg: 't Sprookjesbos in Valkeberg geit failliet.

18 december

• Natuur & milieu, Noord-Europa: in 't zuudweste van Iesland op 't sjiereilandj Reykjanes bars 'ne völkaan oet. Veur zoewied bekindj zint gein sjlachoffers gevalle.
• Politiek, Zuudoes-Europa: zittend prizzedent Vučić wint de Servische parlementsverkezinge. Zien partie, de Servische Progressieve Partie, kump oet op zó'n 47 procent.

16 december

• Economie, Midde-Oeste: Alle groete containerverveurders sjtoppe veurluipig mit vare euver de Roej Zie nao aanvalle van Houthi-rebelle op vrachsjepe inne watere róndj Jemen.
• Midde-Oeste: Nawaf al-Ahmad al-Jaber al-Sabah, de emir van Koeweit, sjtörf op 86-jäörige laeftied.
• Nederlands Limburg, Weitesjap: De Nederlands-Limbörgsen historicus Mathieu Segers störf op 47-jaorege leeftied.

14 december

• Politiek, Oes-Europa: de EU sjtart de toetraejingsóngerhandelinge mit Oekraïne en Moldavië. Georgië krieg de sjtatus kandidaat-lidsjtaat.

13 december

• Nederlands Limburg: De gemeinte Valkeberg deit de veiligheid róndum de keersjmerte in de Gemeinte- en de Fluweelegrot aansjerpe. Ouch op de keersjmert op de Vriethof in Mesjtreech were maotregele genómme. Rae daoveur ies 't verhoagd dreiginigsniveau door de oorlog in Gaza en koranverbrandinge in Zjwede.
• Politiek, Oes-Europa: de liberale politicus Donald Tusk waert gekoze es nuje premier van Pole.

1 december

• Midde-Oeste: 't Israelisch leger vèlt 't zuje vanne Gazasjtroek binne. D'r waere gevechte gemeld inne sjtad Khan Yunis.

Hanjelingen en brón

• bewirk - Dit stök van Wikinuujs kump aaf vannen taengenhenger op Wikipedia (link).
• Dieëtsember 2023 - Fibberwarie 2024